'Είχαμε ξεφύγει και ήταν καιρός η πραγματικότητα να μας αφυπνίσει', επισημαίνει ο πρύτανης του Πολυτεχνείου Κρήτης Γιάννης Φίλης, τονίζοντας ότι 'οι καταστάσεις μάς έχουν αναγκάσει να στραφούμε σε μόνιμες αξίες, όπως οι ανθρώπινες σχέσεις, η απόλαυση της φύσης, η ενδοσκόπηση, οι ρίζες μας'.
Παράλληλα, υπογραμμίζει, για πολλοστή φορά τα τελευταία χρόνια, την ανάγκη άμεσης λήψης συγκεκριμένων πρωτοβουλιών και δράσεων, από τις μεγάλες αναπτυγμένες χώρες του πλανήτη προκειμένου να υπάρξει ουσιαστικό αποτέλεσμα σε ό,τι αφορά το μείζον πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής.
Ο κ. Φίλης μίλησε στις 'διαδρομές' με αφορμή την παρουσίαση του νέου του μυθιστορήματος, με τίτλο 'Το Αρχιπέλαγος', που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Εναστρον. Αναλυτικότερα:
Κύριε Φίλη, τελικά ορισμένες από τις μεγαλύτερες αλήθειες λέγονται μέσα από μυθιστορήματα;
Τρεις είναι οι θεμελιώδεις τρόποι για την προσέγγιση της αλήθειας: η επιστήμη, η Τέχνη, και η θρησκεία. Το μυθιστόρημα είναι μορφή Τέχνης και άρα τρόπος προσέγγισης της αλήθειας και βασικά της αλήθειας που σχετίζεται άμεσα με τον άνθρωπο και το δράμα του.
Το νέο σας βιβλίο, με τίτλο 'Το Αρχιπέλαγος', συνδέει απόλυτα και με τρόπο εφιαλτικό την πορεία της ζωής ενός αριθμού ανθρώπων σε μια μικρή γωνιά του πλανήτη, αλλά και το μέλλον του τόπου τους, με βασικές στρατηγικές, πολιτικές και στρατιωτικές, επιλογές που γίνονται από τις κυβερνήσεις ορισμένων
εκ των χωρών - υπερδυνάμεων. Πιόνια, διαχρονικά, στην παγκόσμια σκακιέρα οι λαοί και ελάσσονος σημασίας το παρόν και το μέλλον τους;
Ακριβώς. Το μυθιστόρημά μου 'Το Αρχιπέλαγος' βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα και πρόσωπα. Η αφήγησή του είναι αυτή των απρόσωπων δυνάμεων που χτίζουν και αποδομούν τα έθνη, που ανεβάζουν στην κορυφή ή ρίχνουν στα βάραθρά τους ανθρώπους με τη συνήθη ψυχρή αδιαφορία.
Το Νησί, ένας μικρός παράδεισος στο μέσο του ωκεανού, εμπλέκεται στη δίνη της Ιστορίας προς τη δύση του 20ού και την ανατολή του 21ου αιώνα. Ανήκει στο Βασίλειο, το οποίο το παραχωρεί μυστικά στην Αυτοκρατορία για να γίνει η πιο σημαντική ναυτική βάση της τελευταίας. Το Νησί είναι μέρος του Αρχιπελάγους, που αριθμεί κάπου δυόμισι χιλιάδες ψυχές. Μετά από απαίτηση της Αυτοκρατορίας, το Βασίλειο ξεριζώνει βίαια και πετάει όλους τους κατοίκους σαν άχρηστο υλικό σε μακρινά, άγνωστα μέρη, άσημους αλλά τραγικούς, όπως είναι οι άνθρωποι στις αληθινές ιστορίες. Ο κεντρικός ήρωας, ο Τζίπσυ, πασχίζει να βρει την ταυτότητά του συντροφιά με τις αφηγήσεις και τις λιγοστές αναμνήσεις του από το Νησί.
Το βιβλίο ξεδιπλώνει το διπλό δράμα, από τη μια των ανθρώπων που αγωνίζονται, ερωτεύονται και πεθαίνουν, πάντα ελπίζοντας και από την άλλη των σκοτεινών δυνάμεων της παγκόσμιας πολιτικής και των ανταγωνισμών. Στο τέλος, η μοίρα του Νησιού καθορίζεται από άλλες δυνάμεις, που πάλι όμως απελευθέρωσε ο άνθρωπος, καθώς το Νησί πνίγεται από την ανερχόμενη στάθμη του ωκεανού λόγω κλιματικής αλλαγής. Κάτι σαν λύση του δράματος κάτι σαν τελική απόδοση δικαίου.
Ο κεντρικός ήρωας του βιβλίου σας, ο Τζίπσυ, 'πασχίζει', όπως λέτε, 'να βρει την ταυτότητά του συντροφιά με τις αφηγήσεις και τις λιγοστές αναμνήσεις...'. Μήπως και οι Ελληνες θα πρέπει να πασχίσουν, τελικά, να βρουν τη δική τους χαμένη ταυτότητα, την οποία είχαν απωλέσει σε μια εποχή ψεύτικης ευμάρειας, άκρατου καταναλωτισμού και σχεδόν απόλυτης υπεροχής του 'εγώ' έναντι του 'εμείς';
Ηδη αυτό γίνεται. Οι άνθρωποι συνήθως αλλάζουν πορεία από αναγκαιότητα και σπάνια από επιλογή. Οι καταστάσεις μάς έχουν αναγκάσει να στραφούμε σε μόνιμες αξίες, όπως οι ανθρώπινες σχέσεις, η απόλαυση της φύσης, η ενδοσκόπηση, οι ρίζες μας. Είχαμε ξεφύγει και ήταν καιρός η πραγματικότητα να μας αφυπνίσει.
Στο νέο σας βιβλίο θέτετε για πολλοστή φορά το μείζον ζήτημα της κλιματικής αλλαγής, κρούοντας τον κώδωνα του κινδύνου. Το είχατε πράξει και με το πρώτο σας βιβλίο, το 1984, που είχε τίτλο 'Η τελευταία Πνοή του Πλανήτη Γη', αλλά και το 1994 με 'Το Λυκόφως του Ανθρώπινου Είδους'. Μετά από τόσα χρόνια, σήμερα πια, έχετε την αίσθηση ότι κι εσείς, όπως και πολλοί άλλοι επιστήμονες, απευθύνεστε εις 'ώτα μη ακουόντων'; Και ποιοι είναι, τελικά, οι κίνδυνοι για όλο τον πλανήτη και για τον τόπο μας, την Ελλάδα και ειδικότερα την Κρήτη;
Η κλιματική αλλαγή έχει ήδη επέλθει. Ακόμη όμως είναι άγνωστο σε ποια μέση θερμοκρασία θα σταθεροποιηθεί το κλίμα προς το τέλος του 21ου αιώνα. Πιθανολογούμε διάφορα σενάρια εξελίξεων. Είναι πλέον σχεδόν βέβαιο ότι θα υπερβούμε την άνοδο των 2 βαθμών Κελσίου από την προβιομηχανική περίοδο, που θεωρούσαμε κατά κάποιον τρόπο ανεκτή. Πιθανόν να φτάσουμε τους 4 βαθμούς. Είναι πλέον πιθανόν η μισή Κρήτη να ερημοποιηθεί, τα ακραία καιρικά φαινόμενα να γίνουν κανόνας αντί εξαίρεση, η άνοδος της στάθμης της θάλασσας να καλύψει τις περιοχές χαμηλού υψομέτρου, είδη να εξαφανιστούν, νέες νόσοι να εμφανιστούν, υδατικοί πόροι να εκλείψουν κ.ο.κ.. Το ζήτημα δεν περιορίζεται στην Κρήτη, αλλά εκτείνεται σε όλη τη γη. Η ανθρωπότητα θα αντιμετωπίσει σκληρές συνθήκες διαβίωσης. Εμείς, οι πολίτες, αισθανόμαστε αδύναμοι μπροστά σε ένα ογκώδες πρόβλημα πλανητικών διαστάσεων, έστω και αν έχουμε περιορίσει την προσωπική μας κατανάλωση. Πρέπει άμεσα οι ηγέτες μας να αντιληφθούν την ακραία σοβαρότητα του προβλήματος και να αναλάβουν συντονισμένη δράση. Κάποια βήματα έχουν γίνει, κυρίως από την Ε.Ε., αλλά απαιτείται η άμεσηεπέμβαση των Η.Π.Α., της Κίνας, της Ινδίας και της Βραζιλίας, μεταξύ άλλων, για να υπάρξει ουσιαστικό αποτέλεσμα, στα πλαίσια μιας δικαιότερης κατανομής του παγκόσμιου πλούτου.
Σωτηρία υπάρχει; Τα χρονικά περιθώρια επαρκούν για να αναστραφεί η κατάσταση που περιγράφετε και αν ναι, τι πρέπει να γίνει άμεσα;
Η συντελεσθείσα κλιματική μεταβολή δεν αναστρέφεται, πλέον, στις επόμενες εκατονταετίες. Αν αναληφθεί άμεση δράση, όμως, η κλιματική μεταβολή μπορεί να συγκρατηθεί σε ανεκτά επίπεδα αλλά η δράση αυτή πρέπει ν? αρχίσει τώρα, όχι σε πέντε ή δέκα χρόνια. Εχει υπολογιστεί μαθηματικά ότι με τις σημερινές τεχνολογίες μπορούμε να καλύψουμε τις παγκόσμιες ενεργειακές ανάγκες μας χρησιμοποιώντας ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Ταυτόχρονα, τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα, η μεγαλύτερη χρήση τρένων, σε συνδυασμό με τεχνολογίες εξοικονόμησης ενέργειας, μπορούν να ελαττώσουν τις ενεργειακές απαιτήσεις μας. Όλα αυτά τα μέτρα θα οδηγήσουν σε μείωση εκπομπών αερίων θερμοκηπίου και σταθεροποίηση της μέσης θερμοκρασίας του κλίματος.
Η πρώτη σας συγγραφική προσπάθεια έγινε το 1984. Έκτοτε παραμένετε ενεργός συγγραφικά και μάλιστα τα τελευταία χρόνια είστε ιδιαίτερα παραγωγικός. Πώς ένας άνθρωπος, με τον δικό σας φόρτο εργασίας, προλαβαίνει να συνδυάζει αποτελεσματικά οικογένεια, διδασκαλία, διοίκηση και συγγραφή;
Με λίγη πειθαρχία και λίγο προγραμματισμό. Να ξεκαθαρίσω ότι αντιπαθώ την πολλή πειθαρχία και την πολλή τάξη.
Εναλλάσσεστε μεταξύ μυθιστορήματος και ποίησης τα τελευταία χρόνια. Να τολμήσω να ρωτήσω ποια η 'σύζυγος' και ποια η 'ερωμένη';
Δύσκολο να ταξινομήσω με σεξουαλικούς όρους τα δύο αυτά είδη. Βρίσκω βαθιά αισθητική απόλαυση και στα δύο. Εκείνο που έχει σημασία είναι ότι αυτά που μπορώ να πω με την ποίηση δεν μπορώ να τα πω με το μυθιστόρημα και αντιστρόφως, άρα τα χρειάζομαι και τα δύο.
Τελικά, η συγγραφή, είτε πρόκειται για ποίηση είτε πρόκειται για μυθιστόρημα, τι είναι για εσάς;
Τρόπος να ερευνήσω το θαύμα του κόσμου, το θαύμα και την πολυπλοκότητα του ανθρώπου, της κοινωνίας και της φύσης. Τα συνοψίζω όλα με τις λέξεις απόλαυση και ανάγκη.
Συνέντευξη στο Γιώργο Γεωργακάκη, Διαδρομές, Χανιώτικα Νέα, 19 Ιανουαρίου 2013