Συνέντευξη του Γιάννη Φίλη στον Γιάννη Μαριδάκη στα Χανιώτικα Νέα, 29.04.2023
«Ούτε τα συμβούλια ούτε η Αστυνομία θα λύσουν κάποιο από τα προβλήματα των πανεπιστημίων, επειδή ο πραγματικός στόχος τους είναι η σταδιακή επιβολή του αυταρχισμού και η φίμωση της ελευθερίας της έκφρασης. Ένα αυταρχικό πανεπιστήμιο δεν μορφώνει ελεύθερους πολίτες αλλά παράγει ρομπότ της αγοράς».
Ο Γιάννης Φίλης προσεγγίζει δημιουργικά, πάντα με το ίδιο πάθος, άλλοτε το σύμπαν της επιστήμης – την οποία έχει υπηρετήσει ως καθηγητής, ερευνητής αλλά και μέσα από διοικητικές θέσεις ευθύνης όπως εκείνη του πρύτανη – κι άλλοτε εκείνο της πεζογραφίας και της ποίησης. Άλλωστε όπως λέει ο ανθρώπινος εγκέφαλος έχει στεγανά και για τον ίδιο τόσο το μονοπάτι της επιστήμης όσο κι εκείνο της τέχνης είναι τρόποι για να ικανοποιήσουν την περιέργειά του για τον κόσμο.
Μια τέτοια δημιουργική στιγμή, η κυκλοφορία και παρουσίαση του νέου του βιβλίου με τίτλο “Πολεμούσαμε σκιές”, στάθηκε η αφορμή για να μιλήσουμε μαζί του για τη λογοτεχνία και τα μαθηματικά, τον νέο του μυθιστορηματικό ήρωα, την αλαζονεία της εξουσίας που αδιαφορεί για την περιβαλλοντική κρίση, αλλά τις παθογένειες των ελληνικών πανεπιστημίων.
“Πολεμούσαμε Σκιές” ο τίτλος του νέου σας μυθιστορήματος. Τι ιστορία θα λέγατε ότι είναι;
Είναι μια ιστορία που ξεκινάει με τον πόλεμο της Κορέας, τον αιματηρό και ξεχασμένο, στον οποίο συμμετείχε και η Ελλάδα με συνολικά πέντε χιλιάδες στρατιώτες σε τρία χρόνια. Το ελληνικό σώμα πολέμησε με μοναδική γενναιότητα και είχε απώλειες 186 νεκρών και 566 τραυματιών. Πολλοί γύρισαν πίσω με διαταραχή μετατραυματικού στρες. Ο κεντρικός ήρωας του έργου πασχίζει να επιβιώσει στην Κορέα, στην Ελλάδα που επιστρέφει και στην ξενιτειά όπου καταλήγει μετανάστης. Το παρελθόν όμως τον καταδιώκει όπου και αν βρίσκεται. Ένα μεγάλο κομμάτι της ζωής του θάφτηκε σε έναν πόλεμο σε ξένη γη όπου κανείς δεν κατάλαβε τι υπερασπιζόταν και που όλοι, από την κυβέρνηση έως το τελευταίο πολίτη, ήθελαν να κρύψουν βιαστικά όπως κρύβει κανείς κάτι επαίσχυντο. Η ζωή του εμπλέκεται με τις ζωές άλλων στον κυκλώνα της Ιστορίας και φτάνει ως τα τέλη του 20ου αιώνα καθώς ο κόσμος αλλάζει, διατηρώντας όμως τα πρωταρχικά του στοιχεία του πάθους της ζωής, του έρωτα, της απώλειας.
Οι ήρωες του βιβλίου βρίσκονται στη δίνη της Ιστορίας όπου ο πόλεμος πρωταγωνιστεί. Παρά την τεράστια τεχνολογική και επιστημονική πρόοδο δυστυχώς η ανθρωπότητα εξακολουθεί να βρίσκεται αδιάκοπα στα χαρακώματα του πολέμου. Θα έλεγε κανείς ότι η πρόοδος που έχουμε σημειώσει σε αυτό το θέμα είναι ανύπαρκτη ή ελάχιστη. Γιατί;
Ο πόλεμος εμφανίστηκε ταυτόχρονα με τον πολιτισμό πριν από δέκα χιλιάδες χρόνια και έκτοτε τον συνοδεύει. Από τα παιδικά μας χρόνια στο σχολείο ακούμε για ηρωισμούς στον πόλεμο, δόξα και τα παρόμοια. Στο κεφάλαιο Κ’ του Δευτερονομίου της Παλαιάς Διαθήκης, δίνονται λεπτομερείς οδηγίες πώς να σφαγιασθούν οι αντίπαλοι στον πόλεμο. Πιστεύουμε ότι εμείς είμαστε πάντα τα θύματα και οι άλλοι οι κακοί. Φυσικά ο Θεός είναι με το μέρος μας. Ο Όμηρος, ο Θουκυδίδης, ο Ξενοφών και άλλοι σπουδαίοι συγγραφείς έχουν περιγράψει γλαφυρά σκηνές άγριων σφαγών. Μεγαλώνουμε με αυτές τις ιστορίες και θεωρούμε τον πόλεμο κάτι φυσιολογικό, αν όχι αναγκαίο.
Σήμερα όμως τα πράγματα είναι εξαιρετικά περίπλοκα. Ο πόλεμος είναι φόνος, ψυχολογική σύνθλιψη του ατόμου, καταστροφή της οικονομίας, του περιβάλλοντος, της κοινωνίας. Χάρις στην πυρηνική τεχνολογία μπορούμε να τερματίσουμε τον πολιτισμό και μεγάλο μέρος της ζωής. Ελάχιστοι γνωρίζουν το μέγεθος της πυρηνικής απειλής. Αυτή τη στιγμή δαπανώνται τρισεκατομμύρια για τον εκσυγχρονισμό των πυρηνικών οπλοστασίων αντί να επενδυθούν στην υγεία, την παιδεία και την κοινωνική πρόνοια. Αν θέλετε να ακούσετε λεπτομέρειες ελάτε στην παρουσίαση της 30ης Απριλίου στην οποία θα μιλήσω διεξοδικά για το ζήτημα.
Είστε ένας άνθρωπος της επιστήμης. Η λογοτεχνία και η ποίηση ποια ανάγκη ικανοποιεί;
Δεν πιστεύω ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος έχει στεγανά. Η επιστήμη και η τέχνη είναι δημιουργήματα του νευρικού μας συστήματος και τα έχουμε όλα ανάγκη για να προσλάβουμε τον κόσμο. Υπάρχουν έργα της λογοτεχνίας που άπτονται της επιστήμης και έργα της επιστήμης που άπτονται της τέχνης. Μου είναι δύσκολο να ξεχωρίσω τα θεωρήματα των μαθηματικών σχετικά με το άπειρο (παρεμπιπτόντως, υπάρχουν άπειρα άπειρα) ή με τα λογικά όρια των μαθηματικών από ένα έργο του Αισχύλου ή του Σαίξπηρ, όσο κι αν αυτό φαίνεται περίεργο. Προσωπικά, η λογοτεχνία και η επιστήμη με βοηθούν να ικανοποιώ την περιέργειά μου για τον κόσμο.
Είναι γνωστό το επιστημονικό ενδιαφέρον σας για το περιβάλλον κι έχετε εκφράσει πολλές φορές την ανησυχία σας για την κλιματική κρίση. Τι είναι αυτό που δεν έχουμε καταλάβει ακόμα και συνεχίζουμε να αναπαράγουμε την αυτοκαταστροφική μας συμπεριφορά απέναντι στη φύση;
Δεν υπάρχει τίποτα που δεν έχουμε καταλάβει σχετικά με την κλιματική και την περιβαλλοντική κρίση. Η επιστήμη είναι σαφής και άριστα τεκμηριωμένη με τεράστιο βάθος και εύρος. Εκείνο που μας λείπει είναι η φαντασία για να σκεφτούμε το μέλλον των παιδιών μας. Οι πολιτικοί μας ασχολούνται με τη φευγαλέα εξουσία τους, οι δισεκατομμυριούχοι με τα δισεκατομμύριά τους και εμείς τους παρακολουθούμε όπως η αγέλη τον ηγέτη. Η μόνη ελπίδα βρίσκεται στους νέους που διαδηλώνουν καθημερινά σε όλο τον κόσμο, στους επιστήμονες που μιλούν με υψηλό ηθικό θάρρος, σε εκείνους που σύρουν στα δικαστήρια τη BP, την ExxonMobil, τη Monsanto, τη Bayer, ακόμη και κυβερνήσεις για κακουργηματική αμέλεια. Στην Ελλάδα είμαστε πίσω σε αυτούς τους τομείς. Αλλά τι να σου κάνουν οι νέοι όταν η χώρα τούς σπρώχνει στην απελπισία και στη μετανάστευση;
Υπηρετήσατε την ανώτατη εκπαίδευση ως εκπαιδευτικός, ερευνητής αλλά και από διοικητικές θέσεις ευθύνης. Πού “πάσχει” το ελληνικό ΑΕΙ κατά τη γνώμη σας και πως βλέπετε τις παρεμβάσεις που έγιναν τα τελευταία χρόνια ως προς το μοντέλο διοίκησης, την πανεπιστημιακή αστυνομία κλπ.;
Θα μπορούσα να γράψω διατριβή αλλά θα περιοριστώ μόνο σε μερικά ενδεικτικά παραδείγματα. Επέστρεψα στην Ελλάδα το 1986 από τις ΗΠΑ και απογοητεύτηκα από τον έντονο κομματισμό στα πανεπιστήμιά μας. Ακόμη και σήμερα οι κυβερνήσεις προωθούν τα δικά τους παιδιά σε θέσεις ευθύνης, παρά τις πομπώδεις εξαγγελίες περί αριστείας. Η υποστελέχωση και η υποχρηματοδότηση δεν είναι κλισέ αλλά πραγματικότητα. Πολλές εγκαταστάσεις είναι ασυντήρητες και η καθαριότητα ανατίθεται σε εργολάβους με πενιχρά αποτελέσματα. Πηγαίνετε στις τουαλέτες οποιουδήποτε πανεπιστημίου και θα νομίσετε ότι μεταφερθήκατε στον 19ο αιώνα. Ό,τι κάνει κανείς στο πανεπιστήμιο υπαγορεύεται από δαιδαλώδεις νόμους και γραφειοκρατικές διαδικασίες που διαρκώς αλλάζουν. Στα 12 χρόνια που ήμουν πρύτανης είχα ακούσει γύρω στους δέκα υπουργούς να υπόσχονται απλοποίηση της γραφειοκρατίας. Μαντέψτε τι έγινε. Ούτε τα συμβούλια ούτε η αστυνομία θα λύσουν κάποιο από αυτά τα προβλήματα επειδή ο πραγματικός στόχος τους είναι η σταδιακή επιβολή του αυταρχισμού και η φίμωση της ελευθερίας της έκφρασης.
Ένα αυταρχικό πανεπιστήμιο δεν μορφώνει ελεύθερους πολίτες αλλά παράγει ρομπότ της αγοράς. Κάποιοι προτείνουν ως λύση την εγκαθίδρυση των ιδιωτικών πανεπιστημίων που θα χρεώνουν δίδακτρα αφού πρώτα αλλάξει το σύνταγμα. Η θεωρία είναι ότι θα υπάρξει υγιής ανταγωνισμός και τα παρόμοια. Σε μια χώρα που οι άνθρωποι χάνουν τα σπίτια τους και αδυνατούν να πληρώσουν το ρεύμα, σκεφθείτε ποιοι είναι εκείνοι που θα μπορούν να πληρώνουν δίδακτρα. Βεβαίως υπάρχει και ο δανεισμός. Και να τα αποτελέσματά του στις ΗΠΑ: το συνολικό σπουδαστικό χρέος έχει φτάσει στο δυσθεώρητο και καταστροφικό 1,7 τρισεκατομμύρια δολάρια. Δεν είναι όμως όλα μαύρα. Στην Ελλάδα υπάρχουν σπουδαίοι φοιτητές και ερευνητές οι οποίοι δημιουργούν γνώση υψηλού επιπέδου.
Πολλοί διαπρέπουν στο εξωτερικό. Είναι ζήτημα πατριωτισμού αυτοί οι άνθρωποι να βοηθηθούν αντί να αφήνονται στην τύχη τους προσφέροντάς τους συνταγές τετριμμένου νεοφιλελευθερισμού στην παιδεία με προεξάρχουσα την αγορά η οποία δεν νοιάζεται για την παίδευση αλλά για το κέρδος.
www.haniotika-nea.gr/giannis-filis-ena-aytarhiko-panepistimio-paragei-rompot-tis-agoras/