Ο κ. Φίλης στην κορυφή του Παρθενώνα.
16/1/2021
Της Σταυρούλας Τσούτσα
Ο Γιάννης Φίλης*, πρώην πρύτανης και ομότιμος καθηγητής του Πολυτεχνείου Κρήτης στο Τμήμα Παραγωγής και Διοίκησης είναι ένας από τους πλέον καταξιωμένους επιστήμονες στον τομέα του. Εχει βραβευτεί επανειλημμένα για το επιστημονικό του έργο και την προσφορά του στην κοινωνία με σημαντικά βραβεία, όπως από την Ακαδημία Αθηνών, το UCLA και το American Association for the Advancement of Science (AAAS).
Ανάμεσα στα επιτεύγματά του είναι και η ίδρυση του Πάρκου Χλωρίδας και Πανίδας στο Πολυτεχνείο Κρήτης που δέχεται χιλιάδες επισκέπτες ετησίως, προσφέροντας σημαντικό έργο στην προστασία του περιβάλλοντος.
Ο κ. Γιάννης Φίλης, όμως, είναι γνωστός στην Ελλάδα και το εξωτερικό και για το λογοτεχνικό του έργο. Εχει εκδώσει έξι μυθιστορήματα, οκτώ ποιητικές συλλογές, δύο οικολογικά και τρία επιστημονικά βιβλία. Η τελευταία του ποιητική συλλογή με τον τίτλο «Προσκλητήριο στη Γλώσσα», Εκδόσεις Εναστρον, Αθήνα 2019, έχει μεταφραστεί και στα Αγγλικά με τον τίτλο «Appeal to Language», CYBERWIT.NET, Allahabad, India, 2020.
Κύριε Φίλη, είστε ομότιμος καθηγητής στο Πολυτεχνείο Κρήτης σε έναν τομέα που δεν είναι καθόλου ποιητικός. Πώς συμπορεύεται, λοιπόν, ο ποιητής με τον ηλεκτρολόγο μηχανικό;
Εθνικός Κήρυξ
Ο κ. Φίλης κατά την απονομή του Alumni Achievement Award in Academia από το UCLA, το 2013.
Ολα εκπηγάζουν από τον ίδιο εγκέφαλο. Και ο εγκέφαλος δεν έχει χωριστά κέντρα συναισθημάτων και λογικής τα οποία χρησιμοποιούμε κατά βούληση. Οι νευρολόγοι γνωρίζουν ότι το συναίσθημα και η λογική αλληλοεμπλέκονται αδιαχώριστα. Οταν παίρνει κανείς μια απόφαση, όπως το να ανοίξει μια πόρτα ή να στρίψει το τιμόνι του αυτοκινήτου το κάνει και με τα δύο. Ανθρωποι που έχουν βλάβη στον προμετωπικό φλοιό του εγκεφάλου αδυνατούν να πάρουν τέτοιες στοιχειώδεις αποφάσεις επειδή έχουν αποκοπεί από τα συναισθήματα.
Πολλοί άνθρωποι των θετικών επιστημών ήταν και λαμπροί καλλιτέχνες. Ο συγγραφέας C.P. Snow ήταν φυσικός, ο περίφημος Vladimir Nabokov και συγγραφέας της «Lolita» ήταν εντομολόγος, ο Coetzee που έλαβε το Νομπέλ Λογοτεχνίας το 2003 έχει σπουδάσει μαθηματικά, η μεγάλη μαθηματικός του 19ου αιώνα, Sonja Kowalewski ήταν εξαιρετική λογοτέχνις – κρίμα που πέθανε στα 41 της. Γνωρίζω πολλούς γιατρούς που γράφουν εξαιρετικά. Οι λεγόμενες θετικές επιστήμες και η λογοτεχνία δεν έχουν τίποτα το ασύμβατο, αν και ξενίζουν.
Τι είναι αυτό που σας έφερε στον μαγικό χώρο της ποίησης;
Ανάγκη έκφρασης, παρόρμηση, ματαιοδοξία. Ξέρετε, η ποίηση δημιουργείται με λέξεις και το μυστήριο της λέξης πάντα με μάγευε: πώς θα ακριβολογήσεις, θα υπαινιχθείς, θα τιμήσεις τα πράγματα. Η γλώσσα και η ακρίβεια της έκφρασης, πέραν των άλλων, είναι και αντικείμενο της μαθηματικής λογικής, μια παλιά ιστορία που την ξεκίνησε ο Αριστοτέλης. Αλλά ας μην μπούμε σ' αυτό.
«Προσκλητήριο στη Γλώσσα» ονομάζεται η τελευταία σας ποιητική συλλογή. Σε τι ακριβώς μας προσκαλείτε με τα ποιήματά της συλλογής;
Εθνικός Κήρυξ
Ο πανεπιστημιακός, πρώην πρύτανης του Πολυτεχνείου Κρήτης και λογοτέχνης κ. Ιωάννης Φίλης.
Προσκαλώ τον αναγνώστη να ιδεί τα πράγματα κατάματα και να τα ονομάσει. Χωρίς ονόματα ο κόσμος είναι κενός. Το κάνω αυτό μέσα από ταξίδια και προσωπικές εμπειρίες.
«Καλύτερα μια λέξη ακριβής παρά μία εκτυφλωτική φωταψία». Ενιωσα τον στίχο αυτόν σαν το αντίστροφο τού μία εικόνα χίλιες λέξεις. Τι σημαίνει για εσάς;
Παρακολουθήστε μια συζήτηση σε τυχόν κοινοβούλιο παγκοσμίως. Θα παρατηρήσετε ότι συχνά η γλώσσα χρησιμοποιείται για να αποκρύψει, να αποφύγει την αλήθεια, να συγκαλύψει. Καλύτερα επομένως μια λέξη ακριβής παρά μια πομπώδης ομιλία από ρήτορα που παραπλανά.
Οι λέξεις και ευρύτερα η τέχνη συμβάλλουν πολύ στη γνώση του εαυτού μας και των άλλων. Αλλά οι λέξεις έχουν κι αυτές τη σκοτεινή πλευρά τους: δημιουργούν την αυταπάτη, το ψέμα και την ωραιοποίηση. Να μερικά παραδείγματα συγκάλυψης:
παράπλευρες απώλειες = κατά λάθος θάνατοι
στερεά απόβλητα = σκουπίδια
λουτρό = αποχωρητήριο συχνά βρόμικο
θεσμοί = δανειστές
επάρατος νόσος = καρκίνος
έφυγε = πέθανε
ελεύθερη οικονομία = ανεξέλεγκτος καπιταλισμός
η φύση εκδικείται = συγκάλυψη των ευθυνών μας για την περιβαλλοντική καταστροφή
αναδιάρθρωση επιχειρήσεων = μαζικές απολύσεις προσωπικού
ανακεφαλαιοποίηση τραπεζών = διάσωση τραπεζών με χρήματα των φορολογουμένων, δηλαδή σοσιαλισμός για τους πλούσιους.
Εθνικός Κήρυξ
Ο κ. Φίλης σε μια αναμνηστική φωτογραφία στα νησιά Γκαλαπάγκος.
Με λέξεις οι άνθρωποι λένε αλήθειες ή ψέματα, οικοδομούν ή αποδομούν, θεραπεύουν ή τραυματίζουν, διασώζουν ή σκοτώνουν, αποδίδουν τιμή ή εξευτελίζουν, υπογράφουν ειρήνη ή κηρύσσουν πόλεμο. Με λέξεις καταστρέφουμε ανθρώπους. Παιδιά που έχουν κακοποιηθεί λεκτικά μπορούν να αναπτύξουν διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD). Ο ιππόκαμπος του εγκεφάλου τους εξελίσσεται με μικρότερο όγκο του κανονικού σε λίγους μόνο μήνες και αυτό παραμένει εφ' όρου ζωής. Η λεκτική κακοποίηση και η φτώχεια παρεμποδίζουν τη μάθηση, τη μνήμη και την ανάπτυξη του μετωπικού φλοιού ο οποίος ελέγχει τα συναισθήματα και τις παρορμήσεις, ρυθμίζει τους μακροχρόνιους σχεδιασμούς και την αναβολή της ικανοποίησης.
Η δύναμη των λέξεων είναι απεριόριστη. Κάποιες μας ακολουθούν για χιλιάδες χρόνια όπως στα έργα «Οδύσσεια», «Αντιγόνη», «Θουκυδίδου Ιστοριών», «Ανάλεκτα Κομφούκιου», «Μεταμορφώσεις Οβίδιου», «Βίβλος» κ.ο.κ.
Η ενότητα «Ιστορίες της Ελλάδας» είναι στην ουσία ένα προσωπικό μάθημα ιστορίας. Πώς προέκυψε;
Ηθελα να πω την Ιστορία της Ελλάδας σε τίτλους όπως εγώ την προσλαμβάνω, χωρίς τις συνήθεις ωραιοποιήσεις που εμπεριέχουν όλες οι Ιστορίες των εθνών.
Εθνικός Κήρυξ
Το «Προσκλητήριο στη Γλώσσα» από τις εκδόσεις Εναστρον.
«…επέστρεψε η ξεδιάντροπη γλώσσα στον δημόσιο λόγο …» Πιστεύετε ότι η νεολαία σήμερα έχει υγιή σχέση με τον δημόσιο λόγο;
Πάντα οι παλιοί παραπονούνταν για τους νεότερους. Πιστεύω ότι αυτό είναι λάθος. Πολλοί νέοι έχουν υγιή σχέση με τον δημόσιο λόγο. Δείτε την κινητοποίηση των νέων παγκοσμίως για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης. Οι νέοι έχουν ορθώσει το ανάστημά τους στα ψέματα και τις μισές αλήθειες πολλών ενηλίκων και πολιτικών. Δείτε τη συσπείρωση των νέων προσφάτως στις ΗΠΑ κατά τη διάρκεια των εκλογών.
«Το φως δεν είναι πάντα ευγενικό γιατί το φως δεν αποκαλύπτει την αλήθεια αλλά τονίζει τις σκιές». Τι βλέπουμε σήμερα στην Ελλάδα, όταν τονιστούν οι σκιές;
Τον συχνό εκφυλισμό του δημόσιου λόγου σε ύβρεις, συκοφαντίες και ψεύδη, την κατάπτωση της τηλεόρασης, το κατάντημα των φτωχών και των αστέγων, τη συχνά άθλια μεταχείριση των προσφύγων και μεταναστών και άλλα πολλά.
Εθνικός Κήρυξ
Η έκδοση της συλλογής στα Αγγλικά με τον τίτλο «Appeal to Language».
Ας κλείσουμε αυτή τη συνέντευξη με τον αγαπημένο σας στίχο.
Η μνήμη χωρίς φαντασία είναι λειψή.
* Ο Γιάννης Α. Φίλης έλαβε το δίπλωμα ηλεκτρολόγου-μηχανολόγου από το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο το 1973 και το PhD από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας UCLA στα συστήματα ελέγχου το 1980. Εχει διδάξει στα πανεπιστήμια UCLA, Boston University, Escuela Superior Politécnica de Chimborazo in Ecuador, και στο Πολυτεχνείο Κρήτης όπου είναι ομότιμος καθηγητής και έχει διατελέσει Πρύτανης επί 12ετία. Το 2008 ήταν Onassis Foundation Senior Visiting Fellow στις ΗΠΑ.
Εχει λάβει πολλές διακρίσεις από το Πανεπιστήμιο της Βοστώνης, την Ακαδημία Αθηνών και τους Δήμους Χανίων και Ασίνης για τις υπηρεσίες του στην κοινωνία, την επιστήμη και τα γράμματα, «Lifetime Achievement Award», στο συνέδριο World Automation Congress 2010, και Alumni Achievement Award in Academia από το UCLA, 2013. Εχει ακόμη βραβευθεί για το λογοτεχνικό του έργο στις ΗΠΑ και την Ελλάδα. Είναι Fellow του AAAS (American Association for the Advancement of Science), Fellow της European Academy of Sciences, μέλος της European Academy of Sciences and Arts και μέλος Poets and Writers, USA, και του ελληνικού P.E.N.