Οι αυταπάτες της εξουσίας

Το ουσιαστικό ερώτημα είναι σε ποιους τομείς πρέπει να γίνουν αλλαγές και με ποιον τρόπο. Αυτό απαιτεί σοβαρή συζήτηση και λεπτομερή ανάλυση αντί για εκ βάθρων κατεδάφιση του συστήματος

Τις τελευταίες δεκαετίες η εκ βάθρων αλλαγή του συστήματος διοίκησης και λειτουργίας των πανεπιστημίων έχει αποτελέσει σκοπό πολλών υπουργών. Οι υπουργοί επιφέρουν μεταρρυθμίσεις, που όμως οι περισσότερες πρέπει να είναι αποτυχημένες, αφού κάποιος επόμενος υπουργός έχει την ανάγκη να τις αλλάξει τελείως.

Το κοινό χαρακτηριστικό των μεταρρυθμίσεων είναι η βεβαιότητα για την ορθότητα των νέων μέτρων από τους συντάκτες τους. Αυτή η βεβαιότητα είναι συμβατή με την ανθρώπινη φύση και την τάση που έχουν σχεδόν όλοι οι άνθρωποι να αυταπατώνται σε μικρό ή μεγάλο βαθμό, κυρίως οι άνθρωποι της εξουσίας.

Είναι γνωστό ότι οι περισσότερες αεροπορικές καταστροφές που αποδίδονται στον ανθρώπινο παράγοντα οφείλονται στην αυταπάτη και την απόλυτη βεβαιότητα κάποιου αποφασίζοντα, συνήθως του κυβερνήτη. Σε εθνικό επίπεδο, ενίοτε οι λαοί ακολουθούν τους ηγέτες τους στην απώλεια, επειδή οι ηγέτες υποτίθεται ότι γνωρίζουν τα πράγματα καλύτερα από αυτούς.

Σε όλο τον κόσμο οι άνθρωποι αποδίδουν ιδιαίτερες ικανότητες σε όσους είναι ψηλά στην ιεραρχία. Οι φτωχοί θεωρούνται ανίκανοι και ανόητοι σε αντίθεση με τους πλούσιους και οι άνθρωποι που διοικούν, ξαφνικά γίνονται σπουδαίοι και αποκτούν παντογνωσία.

Ο κοινός παρανομαστής των περισσότερων εκπαιδευτικών μεταρρυθμίσεων είναι η βιασύνη, συχνά η κακή αντιγραφή κάποιου ξένου συστήματος και η απόλυτη πίστη σε αυτές. Χρειάζονται τα ελληνικά πανεπιστήμια αλλαγές; Η απάντηση είναι καταφατική. Το ουσιαστικό ερώτημα είναι σε ποιους τομείς πρέπει να γίνουν αλλαγές και με ποιον τρόπο. Αυτό απαιτεί σοβαρή συζήτηση και λεπτομερή ανάλυση αντί για εκ βάθρων κατεδάφιση του συστήματος. Για παράδειγμα, δύο σοβαρά προβλήματα των πανεπιστημίων είναι οι άδειες αίθουσες διδασκαλίας και ο κομματισμός.

Ο νέος νόμος - πλαίσιο φιλοδοξεί να λύσει τέτοια ζητήματα, αλλά ταυτόχρονα εισάγει ιδέες που έχουν αντιγραφεί πρόχειρα από το εξωτερικό. Εγκαθιδρύει ένα συμβούλιο με μια ιδιόμορφη εκλογική διαδικασία, που συμμετέχει ενεργά στη διοίκηση αντί να συμβουλεύει σε ζητήματα στρατηγικής την πρυτανεία και τη σύγκλητο και εισάγει όρους αγοράς. Αλλά το πανεπιστήμιο είναι κάτι περισσότερο από τεχνολογία, επιστήμες μηχανικών και οικονομικά. Το πανεπιστήμιο είναι πρωτίστως παιδεία, την οποία εμείς οι Ελληνες υπερηφανευόμαστε ότι διδάξαμε πρώτοι.

Ο νέος νόμος περιέχει επιχειρηματικά στοιχεία που έγιναν μόδα στο εξωτερικό αλλά αντιμετωπίζονται σήμερα με έντονο σκεπτικισμό. Εχουν πλέον εισαχθεί δείκτες απόδοσης σύμφωνα με τους οποίους ο Αριστοτέλης και ο Αϊνστάιν θα ήταν αποτυχημένοι.

Οι όροι ποιότητα και αριστεία έχουν εκφυλιστεί σε έναν πληθωρισμό δεικτών που μετρούν δημοσιεύσεις, ανεξάρτητα ποιότητας, συμμετοχές σε συνέδρια και επιτροπές, και αναφορές, ενίοτε από γνωστούς και φίλους. Τα πανεπιστήμια πρέπει να κάνουν σοβαρή έρευνα και αυτό γίνεται σε πολλά ελληνικά ανώτατα ιδρύματα χωρίς να χρειάζονται ειδικούς νόμους και δείκτες. Ολοι οι ακαδημαϊκοί οφείλουμε να είμαστε στην πρώτη γραμμή της γνώσης. Αυτό όμως δεν αποτιμάται με όρους αγοράς, ειδικά στις ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες. Χρειαζόμαστε σοβαρή χρηματοδότηση, λιγότερη γραφειοκρατία, ακαδημαϊκή αποτίμηση της έρευνας και επίλυση επιμέρους προβλημάτων, χωρίς τη βεβαιότητα της παντογνωσίας και της αυταπάτης που η εξουσία υποβάλλει σε αυτούς που την ασκούν.

Άρθρο του Γιάννη Α. Φίλη στο ένθετο Forum με τίτλο "Η μεταρρύθμιση σε βάλτο" της εφημερίδας "ΕΘΝΟΣ του Σαββάτου", 10-11-2012.