Τιμή, Φόβος, Συμφέρον – Η Σύγκρουση Κοινωνίας Περιβάλλοντος
Ήταν το 432 π.Χ. όταν οι Αθηναίοι απηύθυναν τα ακόλουθα μνημειώδη λόγια στους Σπαρτιάτες: «Δεν κάναμε τίποτα το παράδοξο ή αντίθετο προς την ανθρώπινη φύση, αν δεχθήκαμε την ηγεμονία που μας εδόθη και τώρα αρνούμεθα να την εγκαταλείψουμε, επειδή έχουμε κυριευθεί από τα μέγιστα κίνητρα: την τιμή, το φόβο και το συμφέρον.» Παρόμοια μίλησαν μερικά χρόνια αργότερα στους Μηλίους λίγο προτού σφαγιάσουν τους ενήλικες άνδρες και εξανδραποδίσουν τις γυναίκες και τα παιδιά. Αν μη τι άλλο, οι Αθηναίοι ήξεραν τη δύναμη και την ακρίβεια του λόγου. Συνόψισαν σε μια πρόταση τις κινητήριες δυνάμεις της Ιστορίας.
Δύο χιλιάδες τετρακόσια χρόνια αργότερα η αφήγηση της Ιστορίας δεν διαφέρει στη βάση της. Πέρασε από κύματα φιλελευθερισμού και αντίδρασης, αριστερών και δεξιών ιδεολογιών για να φτάσει στο σημερινό δόγμα της διαρκούς παραγωγικής και ισοδύναμα της οικονομικής μεγέθυνσης. Μιας μεγέθυνσης που κυριαρχεί πάνω σε όλες τις εκφράσεις της κοινωνίας από τον πολιτισμό, την υγεία και την εκπαίδευση μέχρι τα δικαιώματα του πολίτη. Η μεγέθυνση της οικονομίας δεν είναι παράγωγο του συστήματος, είναι το σύστημα το ίδιο. Και το ότι οι περισσότεροι πολίτες δεν αντιδρούν αποτελεσματικά στην αλλαγή του κλίματος ή στην καταστροφή της βιοποικιλότητας, οφείλεται στο ότι αυτές οι περιβαλλοντικές καταστροφές είναι απαραίτητες για τη συντήρηση της οικονομικής ανάπτυξης, δηλαδή του συστήματος. Απλούστερα, η οικονομική ανάπτυξη σήμερα στηρίζεται στην υπέρμετρη κατανάλωση και άρα την καταστροφή του οικοσυστήματος. Ο τίτλος και η τελευταία λέξη του επιλόγου αυτής της νέας αφήγησης της Ιστορίας είναι η καινοτομία.
Στον 20ό αιώνα μάθαμε ότι υπάρχουν κοινωνικά αγαθά που το ιδιωτικό κέρδος δεν μπορεί να προωθήσει και να εγγυηθεί: η υγεία, η παιδεία, ο πολιτισμός, η άμυνα, η αστυνόμευση, οι μεταφορές, τα ταχυδρομεία. Σήμερα ένας ένας αυτοί οι τομείς μεταβιβάζονται σε ιδιωτικά συμφέροντα με την πολιτεία ν’ αποκομίζει μια στιγμιαία οικονομική απολαβή σε βάρος μελλοντικού εισοδήματος και κυρίως ελέγχου της ποιότητας των κοινωνικών υπηρεσιών. Δεν είναι σίγουρο όμως αν θα υπάρξει ιδιώτης που θα λειτουργήσει τις άγονες γραμμές του Αιγαίου ή ένα πανεπιστήμιο στη Θράκη.
Συνηθίζουμε να συνδέουμε την οικονομική ανάπτυξη και τον καπιταλισμό με τη δημοκρατία και τον ελεύθερο ανταγωνισμό. Αλλά δεν γνωρίζω καμιά μεγάλη εταιρεία που δεν αντιπαθεί και δεν αποφεύγει τον ελεύθερο ανταγωνισμό. Το βασικότερο κίνητρο εξαγοράς μικρών επιχειρήσεων από μεγάλες είναι η επιδίωξη μονοπωλίου. Και αν οι μεγάλες εταιρείες κόπτονται για λιγότερο κράτος, το κάνουν γιατί δεν θέλουν κανένα έλεγχο στις δραστηριότητές τους. Όσο για τη δημοκρατία, οι δύο χώρες που ανθεί η κοινωνική ανισότητα και η οικονομική μεγέθυνση, η Κίνα και η Ρωσία, πολύ απέχουν απ’ αυτό που εμείς ονομάζουμε δημοκρατία.
Έχουμε ανάγκη ν’ ανήκουμε στο σύστημα επειδή έχουμε την ανάγκη της κοινωνικής αποδοχής. Δεν έχουμε δυσκολία ν’ αποδεχθούμε τις πιο παράλογες, γελοίες ή εγκληματικές συμπεριφορές για χάρη της κοινωνικής αποδοχής. Το σύστημα μας διαμορφώνει. Η τιμή μας συναρτάται μ’ αυτό, το συμφέρον μας ταυτίζεται μ’ αυτό, ο φόβος μας είναι η διαταραχή της ευστάθειας του συστήματος. Το σύστημα και οι περιστάσεις μπορούν να διαμορφώσουν τον καθένα από μας.
Είναι σύνηθες ακραίοι εθνικιστές και φανατικοί θρησκευτικοί ηγέτες να παίρνουν την αβλαβή συνταγή του πατριωτισμού και να τη μετατρέπουν σε φαντασίωση συνωμοσίας όπου κινδυνεύει η εθνική και ιδεολογική μας ύπαρξη και να δημιουργούν μια κατάσταση όπου οι περισσότεροι ξεχνούν τον ανθρωπισμό τους και γίνονται τέρατα. Γίνονται «εμείς και οι άλλοι.» Οι καλοί και οι κακοί. Γίνονται SS στα στρατόπεδα του θανάτου, δολοφόνοι στον ελληνικό εμφύλιο, βιαστές και εκτελεστές στη Βοσνία, στο Μπουρούντι, στη Ρουάντα, στο Νταρφούρ.
Κάθε άνθρωπος, σχεδόν, είναι ικανός να γίνει εκμεταλλευτής, βασανιστής, δολοφόνος, αυταρχικός κάτω από τις κατάλληλες συνθήκες. Αυτή η εκδημοκρατικοποίηση του κακού δεν δικαιολογεί το κακό. Μας λέει μόνο ότι εμείς δεν είμαστε διαφορετικοί από τους άλλους. Δεν είμαστε οι καλοί απέναντι στους κακούς. Οι Έλληνες και οι Τούρκοι, οι Δυτικοί και οι Ισλαμιστές.
Το σύστημα μας υποβάλλει. Η ίδια η ζωή μας είναι σε μεγάλο βαθμό αυθυποβολή. Με το χρόνο η αυθυποβολή γίνεται πίστη στις μικρές και μεγάλες αυταπάτες της μοναδικότητας, της ανωτερότητας, ακόμη και της προτίμησης του Θεού σε εμάς. Λίγοι είναι οι στρατοί που ξεκινούν μια αιματοχυσία χωρίς την επίκληση προς το Θεό που θα τους βοηθήσει στο έργο τους.
Το σύστημα σήμερα μας έχει υποβάλει την αέναη οικονομική ανάπτυξη και μεγέθυνση. Αυτό το σύστημα που έχουμε αποδεχθεί κόβει τους κοινωνικούς δεσμούς μεταξύ τους. Μας κάνει άτομα που χαρακτηρίζονται από όρους μοναξιάς όπως καταναλωτής, τηλεθεατής, χρήστης του διαδικτύου. Το ήθος της εργασίας έχει αλλάξει. Οι άνθρωποι στην Ελβετία ή στις ΗΠΑ σηκώνονται το πρωί στις 6 ώστε να βγουν στην εθνική οδό στις 7. Στις 8 ξεκινούν την εργασία τους έως τις 5 ή και αργότερα. Επιστρέφουν στα σπίτια κατάκοποι το βράδυ, παρακολουθούν μερικές ηλίθιες εικόνες της τηλεόρασης και πηγαίνουν να κοιμηθούν για να σηκωθούν νωρίς το επόμενο πρωί. Η οικογενειακή συζήτηση γύρω απ’ το τραπέζι, οι φιλικές παρέες, η ανάγνωση ενός καλού βιβλίου είναι απολιθωμένες συνήθειες του παρελθόντος. Υπάρχουν εταιρείες που έχουν διαμερίσματα και εστιατόρια στις εγκαταστάσεις τους ώστε οι εργαζόμενοι να μην χάνουν χρόνο. Να μη χάνουν χρόνο για τι;
Το σύστημα πάσχει από πολλά θανάσιμα λάθη:
1. Είναι ασταθές και προορισμένο να μην κρατήσει πολύ. Κανένα οικονομικό σύστημα δεν μπορεί να μεγεθύνεται διαρκώς. Το αποκλείουν αυτό οι νόμοι της θερμοδυναμικής και το πεπερασμένο του πλανήτη.
2. Αφήνει έξω τους περισσότερους. Για την ώρα περίπου 5 δισεκατομμύρια ανθρώπους της Αφρικής, της Αμερικής και της Ασίας, πέρα από τα εκατομμύρια εκείνων που ζουν κάτω από τα όρια της φτώχειας στις πλούσιες χώρες.
3. Ο καταναλωτισμός, ως ιδανικό είναι ανάξιο του χαρακτηρισμού.
4. Το πλέον σημαντικό είναι ότι το σύστημα στηρίζεται στην καταστροφή της υποδομής του, του περιβάλλοντος.
Ο φόβος της αστάθειας του συστήματος ενεδρεύει παντού για τον πολίτη. Είναι ο φόβος του πληθωρισμού, της ανεργίας, ο φόβος της οικονομικής ύφεσης, της καθυστέρησης έναντι των άλλων χωρών, ο φόβος ότι το σύστημα ασκεί δυνάμεις που δεν ελέγχονται από τους εκλεγμένους πολιτικούς αλλά από τους γραφειοκράτες των Βρυξελλών, ή ακόμη χειρότερα από τις ελάχιστες εταιρίες που ελέγχουν τα πετρέλαια και τις αγορές, ή ακόμη βαθύτερα από κάποια σκοτεινά πρόσωπα που παρακολουθούν τα προσωπικά μας δεδομένα και τις τηλεφωνικές συνομιλίες μας από υπολογιστές, ή τα πρόσωπά μας από τις κάμερες. Αυτός ο φόβος, σε μια εποχή παγκοσμιοποίησης όπου υποτίθεται ότι τα σύνορα πέφτουν, έχει το παράδοξο αποτέλεσμα να υπερτονίζει τα σύνορα και τον εθνικισμό, γιατί το έθνος είναι το καταφύγιο του φοβισμένου πολίτη. Ο εθνικισμός έχει μέλλον.
Η παγκοσμιοποίηση με εργαλείο τις διεθνείς αγορές, τις ηλεκτρονικές συναλλαγές, και τις μεταφορές εξαλείφει τις διεθνείς ανισότητες, αλλά παραδόξως ενισχύει τις εσωτερικές ανισότητες, όπως μπορεί να διαπιστώσει κανείς βλέποντας τους φτωχούς και άστεγους της Ν. Υόρκης, του Λος Άντζελες, του Λονδίνου, της Αθήνας, της Μόσχας, του Πεκίνου. Και όλα αυτά γιατί; Για να μπορούμε να τρώμε εισαγόμενες φράουλες από την Καλιφόρνια, μπρόκολο Γουατεμάλας, και καρότα Ν. Αφρικής που έχουν ταξιδέψει πάνω από 10,000 χιλιόμετρα ή βοδινό Αυστραλίας που έχει ταξιδέψει 20,000 χιλιόμετρα. Συνολικά 820 εκατομμύρια τόνοι οπωροκηπευτικών διακινούνται ετησίως στον πλανήτη με την καύση πετρελαίου, που ελευθερώνει δισεκατομμύρια κιλά άνθρακα στην ατμόσφαιρα και θερμαίνουν το κλίμα. Ένα μαρούλι που φτάνει στη Βρετανία από την Καλιφόρνια, για κάθε χιλιοθερμίδα που δίνει έχει καταναλώσει 127 χιλιοθερμίδες στη μεταφορά του. Και όλα αυτά για να μπορούμε να ταξιδεύουμε στο κέντρο του Ναυπλίου μέσα σε θηριώδη τζιπ που βγάζουν διπλάσια καυσαέρια θερμοκηπίου από ένα σύνηθες αυτοκίνητο, για να παίρνουμε τόσες θερμίδες από την τροφή μας ώστε μετά να τρέχουμε στα γυμναστήρια και τα κέντρα αδυνατίσματος για να τις χάσουμε.
Ζούμε σε ένα κόσμο ανέσεων. Σε έναν παράδεισο που δεν βλέπουμε ή δεν θέλουμε να βλέπουμε το διάβολο. Κι εδώ θα παραθέσω μερικούς στίχους από ένα τελευταίο μου ποίημα.
Καθώς γράφω η θάλασσα ανέρχεται πλησιάζει
τις αναπνευστικές οδούς πέντε χωρών
Μια νέα λέξη;
Κιριμπάτι―εθνοκτονία
Μαλδίβες―εθνοκτονία
Νήσοι Μάρσαλ―εθνοκτονία
Τοκελάου―εθνοκτονία
Τουβάλου―εθνοκτονία
Αυτά τα περίεργα ονόματα είναι των εξωτικών νησιωτικών συμπλεγμάτων και χωρών του Ινδικού και του Ειρηνικού που μάλλον θα χάνονται κάτω από την ανερχόμενη θάλασσα. Σε πενήντα χρόνια, κατά πάσαν πιθανότητα, δεν θα υπάρχουν οι θέσεις τους στα Ηνωμένα Έθνη, οι ακτογραμμές τους στο χάρτη, οι σημαίες τους δεν θα παρελαύνουν στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Σε πενήντα με εκατό χρόνια τα Χανιά, το Ναύπλιο, ο Πειραιάς, η Θεσσαλονίκη θα βυθίζονται αργά κάτω από το νερό.
Και όλα αυτά γιατί; Για να μπορούμε να καταναλώνουμε βοδινό κρέας του Αμαζονίου. Για μια μοσχαρίσια μπριζόλα 250 γραμμαρίων που καταστρέφει ανεπιστρεπτί 5 τετραγωνικά μέτρα τροπικού δάσους. Παρεμπιπτόντως υπάρχουν 1.3 δισεκατομμύρια βοοειδή στον πλανήτη τα οποία παράγουν το 18% των παγκοσμίων εκπομπών αερίων θερμοκηπίου με τη μορφή μεθανίου από το πεπτικό τους σύστημα. Αυτές οι εκπομπές υπερβαίνουν εκείνες όλων των οχημάτων. Θα πνίξουμε τις ακτές μας με τα πηρούνια μας. Τα ζώα που εκτρέφουν οι μεγάλες κτηνοτροφικές μονάδες μεγαλώνουν σε ασφυκτικά κλουβιά μέσα στα περιττώματά τους, με ορμόνες και αντιβιοτικά, με διαρκή φωτισμό για να τρώνε συνεχώς σε συνθήκες ακραίου και διαρκούς πόνου. Πολλά από αυτά τα ζώα πριν σφαγούν τρελαίνονται. Και όλα αυτά για να μπορεί ο μέσος Έλληνας στη διάρκεια της ζωής του να ελευθερώσει μεταξύ άλλων 23,000 κιλά σκουπίδια, 170,000 κιλά άνθρακα στην ατμόσφαιρα, 2,100 κιλά επικίνδυνων αποβλήτων.
Σε περίπου 20 χρόνια το τροπικό δάσος του Αμαζονίου θα είναι ανάμνηση. Ο πρόεδρος Lula της Βραζιλίας είπε πρόσφατα ότι, αν ο κόσμος νοιάζεται τόσο πολύ για το μέλλον του Αμαζονίου, τότε οι πλούσιες χώρες ας πληρώσουν για να μην κοπεί. Αν όμως το δάσος είναι ούτως ή άλλως καταδικασμένο να καταστραφεί από την ξηρασία και τις φωτιές, τότε εμείς, είπε, θα το κόψουμε πρώτοι, προτού το εξαφανίσει η φύση για να καρπωθούμε κέρδη που θα χάνονταν. Πράγματι το δάσος του Αμαζονίου κόβεται για να μετατραπεί σε βοσκοτόπους αγελάδων, για να δημιουργηθεί καλλιεργήσιμη γη για ζαχαροκάλαμα που παράγουν φιλικά υποτίθεται προς το περιβάλλον βιοκαύσιμα, για να παράγει γενετικά τροποποιημένη σόγια που με τη σειρά της παράγει λάδι, ζωοτροφή και βιοκαύσιμο, για να γίνει εξωτική ξυλεία επίπλων. Καθώς κόβεται, εκτίθεται στην ξηρασία την οποία επιτείνει το μεταβαλλόμενο κλίμα. Μετά από δύο ή τρείς φωτιές το δάσος χάνεται οριστικά. Έστω και αν οι περιβαλλοντικές οργανώσεις αγοράζουν μεγάλα τμήματά του για να μην κοπούν, ο κατακερματισμός του δάσους του βραζιλιανού και τώρα του περουβιανού Αμαζονίου έχει σημάνει την αρχή του τέλους.
Και μια μέρα οι πολιτικοί μας είπαν να πάρουν την τύχη του πλανήτη στα χέρια τους και συναντήθηκαν στο Μπαλί για να τον σώσουν. Στο εξωτικό εκείνο μέρος κάποιοι μικροί, μύωπες ηγέτες των λεγόμενων ανεπτυγμένων χωρών κέρδισαν το δικαίωμα να καταστρέψουν το κλίμα ακόμη περισσότερο για μια διετία ακόμη.
Όταν οι πολιτικοί διαπραγματεύονται, όταν οι μεγάλοι πολιτικοί διαπραγματεύονται, δίνουν στην άλλη πλευρά κάτι για να διασώσουν την τιμή της άλλης πλευράς χωρίς να ξεπουλούν τη δική τους τιμή. Έτσι διαπραγματευόταν ο Βενιζέλος. Έτσι δεν διαπραγματεύονται οι περισσότεροι ηγέτες όταν τους χωρίζουν διμερείς διαφορές όπως στην Κύπρο ή στην Παλαιστίνη, έτσι δεν διαπραγματεύτηκαν οι πολιτικοί των ΗΠΑ, της Ρωσίας, του Καναδά, και της Ιαπωνίας στο Μπαλί. Όλοι αυτοί τυφλωμένοι από μια στρεβλή άποψη της τιμής και του συμφέροντος έχασαν ευκαιρίες που η Ιστορία δεν επαναλαμβάνει, γιατί η Ιστορία δεν επαναλαμβάνει τις ευκαιρίες· αρέσκεται να επαναλαμβάνει μόνο τα λάθη μικρών ανθρώπων, αρέσκεται να διαιωνίζει το φόβο. Κάποιοι ηγέτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης αντιστάθηκαν, όπως αντιστάθηκαν και οι ηγέτες των αναπτυσσόμενων χωρών που έχουν να χάσουν πολλά, αλλά αυτό δεν ήρκεσε. Έτσι τα λάθη του εθνικισμού και του μυωπικού συμφέροντος που χρειάζονται στην εθνική σκηνή για την τοπική επικράτηση, αποδείχθηκαν καταστροφικά στη διεθνή σκηνή όπου ο δαίμων της Ιστορίας προδιαγράφει τη μοίρα μας. Οι πολιτικοί σε όλες τις προηγούμενες περιπτώσεις επέλεξαν την εύκολη λύση που είναι η χειρότερη όλων, ν’ αφήσουν τα πράγματα σχεδόν όπως ήταν πριν. Έκαναν τα μακρινά τους ταξίδια με τα χρήματα των φορολογουμένων για να μην επιλέξουν καμιά ουσιαστική λύση πέρα από διακοσμητικά μέτρα.
Είναι αξιοσημείωτο ότι οι τελικές αποφάσεις ελήφθησαν με εστιακό σημείο τα στενά οικονομικά συμφέροντα και όχι εκείνο για το οποίο έγινε η σύνοδος, το περιβάλλον του πλανήτη που καταρρέει και τα ευρύτερα και μακροχρόνια συμφέροντα της ανθρωπότητας που είναι και οικονομικά.
Στην εποχή που η πολιτική παίζεται συχνά στις οθόνες της τηλεόρασης μέσω μιας γλώσσας που πνίγεται στα συνθήματα και τις μεταφορές, ας δούμε κάποια περιβαλλοντικά γεγονότα της χώρας μας.
Στις 25/10/2007 το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο κήρυξε την Ελλάδα ένοχη παραβίασης του ευρωπαϊκού δικαίου για την προστασία των άγριων πτηνών, επειδή η Ελλάδα δεν έχει καθορίσει επαρκή αριθμό ειδικών περιοχών προστασίας, ούτε επαρκείς εκτάσεις για την προστασία των πτηνών. Επί πλέον, δεν έχει λάβει αρκετά μέτρα προστασίας 12 ειδών της ορνιθοπανίδας που κινδυνεύουν.
Στις 9 Νοεμβρίου του 2007 το Συμβούλιο της Επικρατείας απαγόρευσε το κυνήγι σε όλη την επικράτεια για να προστατεύσει τα άγρια είδη μετά τις πυρκαγιές του καλοκαιριού. Στις 14 Νοεμβρίου το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης, κάτω από την πίεση 230.000 κυνηγών, έκανε κάτι που έχει συνηθίσει από το παρελθόν. Ανακοίνωσε κάποιες μικρές αλλαγές στον κυνηγετικό κανονισμό και παρέκαμψε την απαγόρευση του Συμβουλίου της Επικρατείας. Το ζήτημα είναι όμως ότι τώρα θα έπρεπε πάλι κάποιος να προσφύγει κατά της νέας απόφασης του Υπουργείου. Στην πραγματικότητα, το Υπουργείο παίζει κρυφτό με το Συμβούλιο της Επικρατείας. Οι κυνηγετικοί σύλλογοι γνωρίζουν ότι έχουν έναν καλό σύμμαχο, το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και μπορούν να αποδεκατίσουν περαιτέρω την ήδη αποδεκατισμένη πανίδα της χώρας.
Με απλούστερα λόγια οι Ελληνικές Κυβερνήσεις δεν ενδιαφέρονται για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας και του περιβάλλοντος αλλά τη διατήρηση των ψήφων. Για να το πετύχουν αυτό δεν διστάζουν να παρανομήσουν επί της ουσίας και να απαξιώσουν τη Δικαιοσύνη. Στις 9 Ιανουαρίου του 2008 απεκαλύφθη ότι η Ελλάδα έδωσε στα Ηνωμένα Έθνη λανθασμένα δεδομένα εκπομπών αερίων θερμοκηπίου για το 1990 που χρησιμοποιείται ως βάση για το σύμφωνο του Κιότο. Δήλωσε 4 εκατομμύρια τόνους περισσότερες εκπομπές κι έτσι μπορεί η χώρα μας να ρυπαίνει περισσότερο στο μέλλον.
Η Ελλάδα είναι η μόνη προηγμένη χώρα που δεν διαθέτει νομοθεσία και προδιαγραφές για την επαναχρησιμοποίηση των υδάτων των βιολογικών καθαρισμών. Έτσι πετάμε νερό στη θάλασσα που θα μπορούσε να μας απαλλάξει εν μέρει από το άγχος της λειψυδρίας. Μιλάμε για γνωστές τεχνολογίες που χρησιμοποιούνται από τους Αμερικανούς, τους Ισραηλινούς ή τους Ισπανούς επί πολλές δεκαετίες.
Επειδή επί έτη δεν είχε θεσπιστεί βιοκλιματικός κώδικας κατασκευής οικοδομών, χτίζαμε τα σπίτια μας χωρίς προσανατολισμό, αερισμό, και μόνωση. Συχνά χρησιμοποιούμε ηλεκτρισμό για θέρμανση. Φτάσαμε έτσι να πληρώνουμε διπλάσια κατά κεφαλή από τους Δανούς και τους Σουηδούς για θέρμανση. Στις 15-1-2008 η Ελλάδα ήταν η πρώτη χώρα της ΕΕ που καταδικάστηκε από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο γιατί αγνόησε από το 2002 την οδηγία για τα βιοκλιματικά κτίρια. Τα σπίτια μας, εκτός από από ρυπογόνα, είναι πολύ ακριβά στους φτωχούς που πληρώνουν υπέρογκους λογαριασμούς θέρμανσης. Από το 2009 θα χτίζουμε όπως κάποιοι έχτιζαν επί δεκαετίες.
Η Ελλάδα είναι από τους συχνότερους πελάτες του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, κυρίως για περιβαλλοντικές παραβάσεις. Οι πιο πρόσφατες αφορούν τη ρύπανση του Ασωπού και την έλλειψη μέριμνας για την αποχέτευση και επεξεργασία αστικών λυμάτων. Έχουμε συνηθίσει τις δίκες σε βαθμό συναισθηματικής ανοσίας. Οι δικαστικές παραπομπές είναι υποσημειώσεις της καθημερινότητας.
Στην πραγματικότητα, πολλοί από τους ηγέτες μας αγνοούν τις πιο θεμελιώδεις αρχές της οικολογίας. Αγνοούν ότι χωρίς την βιοποικιλότητα δεν υπάρχει ανθρώπινη ζωή, ότι εφ’ όσον καταναλώνουμε, αναπόδραστα ρυπαίνουμε, ότι πολλές περιβαλλοντικές καταστροφές όπως αυτή των πυρκαγιών είναι πρακτικά μη αναστρέψιμες δεδομένου του πάθους της ανάπτυξης, ότι ο κόσμος που ετοιμάσαμε για τα εγγόνια μας είναι άσχημος, δύσκολος, και ανθυγιεινός, ότι ανταλλάξαμε τον όμορφο κόσμο των πατέρων μας με τον απαστράπτοντα αλλά σάπιο κόσμο των οχημάτων 4x4 και της πέραν του μέτρου κατανάλωσης. Αγνοούν ότι όλοι είμαστε υπεύθυνοι γι’ αυτό αλλά περισσότερο εκείνοι, αφού εκείνοι κυβερνούν.
Ακούμε ότι τα καμένα θα αποκατασταθούν πλήρως. Πώς και πότε; Όταν η χώρα δεν γνωρίζει τη δημόσια περιουσία της, όταν δε δείχνει πρόθεση προστασίας καταπατηθεισών εκτάσεων, όταν σαρκάζει δικαστικές αποφάσεις που προστατεύουν τη βιοποικιλότητα, τέτοιες φράσεις έχουν χαμηλή αισθητική.
Έχουμε ξεπεράσει σε πολλά ζητήματα το σημείο αναστρεψιμότητας. Το κλίμα αλλάζει λόγω των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων και μεγάλο μέρος της Ελλάδας ερημοποιείται λόγω υπερβόσκησης, κακών γεωργικών πρακτικών, και της αλλαγής του κλίματος μεταξύ άλλων. Ταυτόχρονα, η χλωρίδα και η πανίδα της χώρας απειλούνται. Εν τούτοις, το κράτος συμπεριφέρεται απέναντι σ’ αυτά τα προβλήματα σαν να μην υπήρχαν. Η περιβαλλοντική κατάσταση της χώρας αυτό δείχνει. Και όταν τα δικαστήρια παρεμβαίνουν, το κράτος βρίσκει γραφειοκρατικούς τρόπους για να επιβεβαιώσει εκείνο που δεν δέχεται δημόσια: ότι μπροστά στο παροδικό κέρδος των ψήφων και της οικονομικής ανάπτυξης το περιβάλλον δεν έχει καμιά πιθανότητα σωτηρίας.
Η ιστορία του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης δεν είναι κολακευτική. Το 1993 το Υπουργείο χρειάστηκε 15 ημέρες για να ακυρώσει απόφαση του ΣτΕ κατά του κυνηγιού, αλλάζοντας λίγο τις προηγούμενες αποφάσεις. Το 2002 το ΣτΕ αποφάσισε ότι η κυνηγετική περίοδος έπρεπε να συντομεύσει επειδή ερχόταν σε αντίθεση με τις οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μέσα σε 5 ημέρες το Υπουργείο πάλι παρέκαμψε το ΣτΕ επιφέροντας ασήμαντες αλλαγές στην απόφασή του.
Ίσως είναι έλλειψη στοιχειώδους γνώσης ή στοιχειώδους φαντασίας, όταν δεν αναλογίζονται πολλοί τι κόσμο θα παραδώσουμε στους νεότερους. Αν όμως θέλουν να μάθουν τι κόσμο χάνουμε, δεν έχουν παρά να ταξιδέψουν σε όσες παραλίες δεν έχουν ακόμη γεμίσει μπετόν, σε όσα δάση δεν έχουν καεί ή καταπατηθεί, σε όσα ποτάμια δεν έχουν γίνει Ασωποί, σε όσες λίμνες δεν έχουν γίνει Κορώνειες. Εκεί ίσως παρατηρήσουν όσα πουλιά και θηλαστικά είχαν την τύχη να ξεφύγουν από τα πυροβόλα όπλα. Μπορούν να κάνουν και σήμερα τέτοιο ταξίδι αλλά πρέπει να βιαστούν.
Η τιμή και το συμφέρον μας έχουν οδηγήσει στο φόβο της απώλειας του παραδοσιακού κοινωνικού ιστού που μας συνέδεε κάποτε. Στην απώλεια κάποιων βασικών κοινωνικών παροχών, στην κρατική παρέμβαση για την εξάλειψη των μεγάλων ανισοτήτων, για τις υπηρεσίες που μόνο η πολιτεία έχει την εξουσία και το κύρος να παρέχει· όχι το ιδιωτικό συμφέρον, η διαρκής οικονομική μεγέθυνση, και η απάνθρωπη εργασία. Ο φόβος απώλειας του κοινωνικού ιστού είναι ένας από τους βασικούς λόγους για τους οποίους οι πολίτες απομακρύνονται από τα δύο μεγάλα κόμματα στην Ελλάδα. Το σύνθημα «λιγότερο κράτος» οδηγεί στη σύνθλιψη του πολίτη και της δημοκρατίας. Χωρίς έναν υγιή παρεμβατισμό του κράτους, ανοίγουμε το δρόμο για τη δικτατορία των τεράστιων εταιρειών που λειτουργούν μ’ ένα μόνο σκοπό, τη μεγιστοποίηση του κέρδους σε βάρος του περιβάλλοντος και των ανθρώπων, γιατί οι μεγάλες εταιρείες είναι τυφλές μηχανές που βρίσκουν τα μαθηματικά ακρότατα συναρτήσεων κόστους. Μιλάω για τις 5 πολυεθνικές εταιρείες που ελέγχουν το 65% των εντομοκτόνων, τις 5 πολυεθνικές εταιρείες που ελέγχουν το 75% των σπόρων λαχανικών, τις 6 πολυεθνικές εταιρείες που ελέγχουν την αγορά πετρελαίου, τις 5 πολυεθνικές εταιρείες που ελέγχουν τα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα. Μιλάω για το δικτατορικό καπιταλισμό τύπου Κίνας που υποδόρια εξαπλώνεται σε όλο τον κόσμο με τις ευλογίες της Δύσης.
Η τραγωδία του περιβάλλοντος δεν έχει αγίους και δαίμονες. Όλοι έχουμε ευθύνη. Οι πρωθυπουργοί της χώρας μεταπολεμικά τη μεγαλύτερη γιατί μπορούσαν να πάρουν αποφάσεις μεγάλης εμβέλειας και δεν πήραν. Αλλά η κατανάλωση πέρα από ένα επίπεδο αξιοπρεπούς διαβίωσης είναι το πάθος όλων μας. Όλοι φτιαχνόμαστε όταν ψωνίζουμε άχρηστα πράγματα. Όλοι γεμίζουμε τα κενά μας αποκτώντας παιχνίδια. Αυτός είναι ο κόσμος που θέλουμε; Αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο θέλουμε να περάσουμε τα περίπου 78 χρόνια του μέσου όρου της ζωής μας;
Γιάννης Α. Φίλης